Historie van de kerk

De Doopsgezinde vermaning in Middelstum

Aan de Trekweg aan de noordzijde van Middelstum vlak bij het oude haventje staat de eenvoudige zaalkerk met driezijdige sluiting van de Doopgezinde kerk. In de noordmuur van het kerkgebouw is een steen met inscriptie ingemetseld met daarop het jaartal 1815. Dat is het jaartal van de oorsprong van de Doopsgezinde gemeente die niet in Middelstum ligt maar in het naburige Huizinge. Daar kwamen sinds de zestiende eeuw de ‘Dopersen’ in een boerenschuur aan de Smedemaweg bijeen. Ter vervanging van de kerk in Huizinge werd in 1863 in Middelstum de huidige kerk gebouwd. 
Het kabinetorgel, in 1760 gebouwd door Detlef Onderhorst en die sinds 1819 in de vermaning in Huizinge stond, verhuisde mee naar Middelstum. Orgelbouwers van Oeckelen en Reitsma verrichten in resp. 1889 en 1964 de nodige aanpassingen aan het orgel. In 1982 is het orgel met een manuaal met acht stemmen door gebr. Vermeulen teruggebracht naar zijn originele staat van het jaar 1760. 

De doopsgezinden noemen hun kerk een vermaning. Die aanduiding is afgeleid van de aansporing tot het goede te doen, met nadruk op een toegewijd christelijke levenswijze. De Doopsgezinde kerk erkent alleen de volwassendoop. 
Doopsgezinde leden worden ook ‘menisten’ of ‘mennonieten’ genoemd naar de grondlegger Menno Simons (1496-1561), een voormalige rooms-katholieke priester. Na zijn wijding tot priester werd hij naar Friesland gezonden maar brak in 1536 officieel met de Katholieke kerk. Hij werd beïnvloed door de Reformatie, de leer van Luther en later van Zwingli en de anabaptisten, ook wel (weder)dopers genoemd. 
Doopsgezinden werden in het midden van de zestiende eeuw onder het Spaanse gezag onderdrukt. Toen in 1594 met de Reductie van Groningen de ‘gereformeerde’ religie de enig toegestane religie werd, betekende dit voor de dopersen – ondanks hun protestantse signatuur- een volgende periode van achterstelling. Zij mochten alleen bijeenkomen in woonkamers, boerenschuren en vanaf de achttiende eeuw in de eenvoudige Vermaningen op achteraf gelegen locaties. In 1798 werd de scheiding tussen kerk en staat doorgevoerd. Dat hield in dat alle bestaande geloofsgemeenschappen voor de wet gelijkgesteld werden. 

In 2014 werd de doopsgezinde vermaning van Middelstum vanwege aardbevingsschade tijdelijk gesloten. Het groot onderhoud, de asbestsanering en het aardbevingsbestendig maken van het kerkgebouw heeft bijna vier jaar in beslag genomen. In de tussentijd kwamen de gemeenteleden in kleine groepen bijeen in hun huiskamers, nu gelukkig in alle vrijheid. De Kerstviering in 2017 werd weer in het kerkgebouw gevierd.

Op 4 juni 2021 is de vermaning overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken. De doopsgezinde gemeente blijft de kerk voorlopig gebruiken en op termijn zal ook een plaatselijke commissie aan de slag gaan met activiteiten in en om de kerk.